Een pijnlijke geschiedenis: kolonialisme, oorlog en migratie

De belevingswereld van mensen met roots in het voormalig Nederlands-Indië bestaat voor een belangrijk deel uit herinneringen aan het koloniaal verleden, de Japanse bezetting en de gebeurtenissen na het uitroepen van een onafhankelijk Indonesië.

Kennis van deze geschiedenis helpt jou als zorgverlener, omdat zij zich vertrouwd en veilig voelen als er rekening wordt gehouden met hun cultuur en verleden. Dat komt de ondersteuning ten goede.

Daarom de geschiedenis van Indische en Molukse gemeenschap in vogelvlucht.

Het ontstaan van de Indische gemeenschap

In 1596 vestigden de eerste Nederlanders zich in Indië op verschillende eilanden. Deze koloniale periode duurde tot 1949 en in vier eeuwen tijd is de zogenaamde Indische gemeenschap ontstaan. Een gemeenschap die bestaat uit mensen van gemengd Europees en, zoals dat destijds genoemd werd, inheems bloed. Een gemeenschap die naast oorlogservaringen ook herinneringen met zich meedraagt aan koloniale hiërarchie en discriminatie. Herinneringen die versterkt worden door ervaringen uit twee opeenvolgende oorlogen. Lange tijd werden de hiermee gepaarde trauma’s niet herkend, maar ook niet erkend.

Download de Wegwijzer Liefdevolle plicht

Oorlogen en Molukse onafhankelijkheidsstrijd

Japanse bezetting (maart 1942 – augustus 1945)

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette de Japanners Nederlands-Indië. De Japanners hadden gelijk alle Indische Nederlanders geregistreerd. Er werd een onderscheid gemaakt tussen Totoks (de witte Nederlanders) en Indo-Europeanen (Indische Nederlanders met gemengd bloed). Krijgsgevangenen en Totoks werden gevangengezet in Japanse interneringskampen. Ook Indische Nederlanders die een blanke huidskleur hadden kwamen in interneringskampen terecht en soldaten die voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog al in het KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger). dienden. Ongeacht hun afkomst.  Daar kwamen duizenden mensen om het leven.

Meer weten over  de dekolonisatieoorlog? Documentaire Buitenkampers

De dekolonisatieoorlog (augustus 1945 – december 1949)

Na de capitulatie van de Japanners en het einde van de Tweede Wereldoorlog volgde op 17 augustus 1945 de Indonesische onafhankelijkheidsverklaring. Er brak een lange periode aan van geweld. Het KNIL kreeg van de Nederlandse overheid de opdracht de orde te handhaven. Molukse beroepsmilitairen vormden een belangrijk deel van dit leger. Nederland had hen een vrije republiek beloofd als zij meevochten in het leger. Nadat de regering van Nederland internationaal geen steun kreeg bij haar pogingen de kolonie te behouden, moest zij in december 1949 de soevereiniteit aan Indonesië overdragen. Hierdoor konden zij de belofte van een vrije republiek niet waarmaken. De beroepsmilitairen en hun gezinnen waren niet welkom op de Molukken, omdat zij voor Nederland vochten.

Onafhankelijkheidsstrijd Molukken (april 1950 – )

De Molukse eilanden zijn sinds 1950 een onderdeel van Indonesië. Op 25 april 1950 werd op deze eilanden de Republiek der Zuid-Molukken (RMS) uitgeroepen. Indonesië erkende deze claim niet. In november 1950 vond een zeeblokkade plaats die de eilanden afsloot van voedsel en water voorraad. Een korte maar hevige strijd werd gevoerd. Molukse mannen die nog op Java waren, wilden terug naar de Molukken om mee te vechten. Maar dat was toen niet mogelijk.  In 1966 werd de Molukse president, dr Somoukil, gearresteerd en geëxecuteerd. Deze gebeurtenis had ook een grote impact op Molukse gemeenschap in Nederland. Nog steeds wordt aandacht gevraagd voor de erkenning van een onafhankelijke republiek der Zuid-Molukken en het schenden van mensenrechten op de eilanden.

Ervaar de koloniale historie in Museum Sophiehof.

Migratie van Indische en Molukse Nederlanders

Direct na de Tweede Wereldoorlog in Azië vertrekken ongeveer 100.000 Indische Nederlanders naar Nederland. Het gaat hierbij om een 1^e migratiegolf. Veel worden door  Nederlandse families opgevangen. Ongeveer 30.000 mensen keren na hun herstelperiode uiteindelijk terug naar Indië.

Vanaf de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949 tot in de jaren zestig vertrekken ruim 200.000 ‘Nederlanders’ uit de Oost naar Nederland. Deze groep bestaat voor circa tweederde uit mensen die in Indië zijn geboren. Voor hun was Nederland een land van één van de voorouders en niet het land waar zij graag naar ‘terug’ wilden keren. De leefstijl, mentaliteit en andere zaken van Indische-Nederlanders verschilt nogal van die in Nederland. Dat zij na de ontberingen van de Tweede Wereldoorlog ook nog waren blootgesteld aan die van de Indonesische onafhankelijkheidstrijd krijgt over onvoldoende aandacht in Nederland.

In 1951 werden Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen overgebracht naar Nederland. In eerste instantie was de insteek om tijdelijk in Nederland te blijven. Aangekomen in Nederland werden zij ontslagen uit het leger en ondergebracht in kampen, waaronder voormalig kamp Westerbork en kamp Vught. Ze mochten niet werken, geen opleiding volgen en werden zo van de Nederlandse samenleving afgeschermd. Zo vormde zich een hechte gemeenschap, maar het vertrouwen van de Molukkers in de Nederlandse overheid daalde tot een dieptepunt.

Bekijk de documentaire De stilte van een bloem

Een complexe geschiedenis met trauma’s tot gevolg

Het is een complexe geschiedenis. Honderdduizenden mensen maken de lange reis naar Nederland waar hen een koud welkom wacht. De Nederlandse regering stimuleerde in de jaren ‘50, vanwege stagnerende economische groei, juist emigratie. En in die tijd is er geen aandacht voor oorlogstrauma, laat staan hoe een trauma kan doorwerken in volgende generaties. Daarvoor komt pas aandacht vanaf de late jaren ’80 van de twintigste eeuw.

De beschrijving van de geschiedenis geeft inzicht in hoe trauma en wantrouwen belangrijke onderwerpen zijn bij de zorg en ondersteuning binnen de Indische en Molukse gemeenschap.

Wil jij de geschiedenis echt begrijpen?

Het écht begrijpen van deze geschiedenis gaat met het hoofd én met het hart. Dit kost tijd. Sta je daarvoor open? Neem dan de komende weken of maanden de tijd om in gesprek en op onderzoek uit te gaan. We bieden je onderaan deze pagina al verschillende bronnen aan.

Ga naar de Liefdevolle Plicht homepage