Waar ben je naar op zoek?

Ontspoorde mantelzorg

Als de mantelzorger de zorg voor zijn of haar naaste niet meer aankan, loopt de mantelzorger het risico dingen te doen die hij of zij zelf liever niet zou willen. Misschien ziet de mantelzorger soms geen andere uitweg dan de zorgvrager op te sluiten of vast te binden, het huis raakt vervuild, er wordt gescholden of er vallen soms klappen. Het risico op ontsporing is groot als er sprake is van overbelasting bij de mantelzorger. Een belangrijk kenmerk van ontspoorde mantelzorg is dat geleidelijk en onbedoeld de grenzen van de zorgvrager of de grenzen van goede zorg overschreden worden.

Vormen van ontspoorde mantelzorg

  1. Psychisch: bijvoorbeeld schelden en schreeuwen door overbelasting. Dit is de meest voorkomende vorm. Andere vormen van psychische ontsporing zijn dreigen, vernederen, infantiliseren en negeren.
  2. Lichamelijk: bijvoorbeeld het verkeerd toedienen van medicijnen uit onwetendheid of om iemand rustig te houden. Andere vormen van lichamelijke ontsporing zijn slaan, knijpen of vastbinden.
  3. Verwaarlozing: bijvoorbeeld niet de juiste voeding geven. Andere vormen van verwaarlozing zijn slechte hygiëne of wonden als gevolg van doorliggen.
  4. Schending van rechten: bijvoorbeeld de zorgvrager niet meer betrekken bij besluiten over zijn of haar leven. Andere vormen van het schenden van rechten zijn iemand opsluiten, persoonlijke post achterhouden of bezoekers wegsturen.
  5. Financieel: bijvoorbeeld het toe-eigenen van spullen zonder instemming van de betrokkenen. Een andere vorm van financiële ontsporing is het inperken van de financiële vrijheid van de zorgvrager.
  6. Seksuele grensoverschrijding: als onbedoeld iemands seksuele grenzen worden overschreden, bijvoorbeeld als gevolg van miscommunicatie.

Situaties van ontspoorde mantelzorg beslaan doorgaans verschillende van de hierboven beschreven vormen.

Oorzaken

Er zijn verschillende factoren die er toe kunnen leiden dat mantelzorg ontspoort:

Overbelasting en onmacht

Dit is de belangrijkste oorzaak van ontspoorde mantelzorg. Stress, uitputting en overspannenheid kunnen leiden tot het overschrijden van grenzen.

Onkunde en onwetendheid

Als de mantelzorg niet over de juiste kennis en vaardigheden beschikt, kan deze de zorgvrager onbewust en onbedoeld verkeerd behandelen. De zorg slaat sluipenderwijs om in verwaarlozing of verkeerde behandeling.

Compassie moeheid

Soms kan de mantelzorger het niet meer opbrengen om voor de ander te zorgen of naar diens problemen te luisteren. We spreken dan van compassiemoeheid. Dit kan ontstaan doordat de zorgsituatie al lang duurt of als de zorgvrager tegenwerkt of agressief reageert. Ook langer bestaande problematiek zoals relatieproblemen kunnen invloed hebben op medeleven en warmte naar de zorgvrager toe.

Persoonlijke problemen

Persoonlijke problemen zoals werkloosheid of een slechte gezondheid kunnen van invloed zijn op het ontsporen van mantelzorg. Als voor de mantelzorger de combinatie van mantelzorg met bijvoorbeeld werk of gezin lastig is, vormt dat ook een risico. Persoonlijkheidskenmerken spelen een rol. Eenieder gaat verschillend om met de situatie. Bijvoorbeeld angst voor de toekomst of boosheid over wat je overkomt kunnen risicofactoren zijn. En kan de mantelzorger de zorg delen? Vaak neemt het sociale netwerk af naarmate de mantelzorg langer duurt.

Signalen van ontspoorde mantelzorg

Bij mantelzorger o.a.

  • Overbelasting en frustratie (snauwen, commanderen)
  • Onsamenhangende en tegenstrijdige verklaringen voor lichamelijke verwondingen
  • Tegenwerking en agressie vertonen
  • De problematiek verhullen en bedekken, bezoek weren
  • Een onverschillige of uiterst vriendelijke houding
  • Gebrek aan kennis van de ziekte en/of het ziektebeeld

Bij de zorgvrager o.a.

  • Onverzorgd, verwaarloosd uiterlijk, zichtbaar letsel
  • Een depressieve, angstige indruk maken
  • Aangeven dat er dingen mis zijn, maar er niet over willen praten
  • Contact vermijden in aanwezigheid van de mantelzorger
  • Verandering eet- of slaappatroon, verandering in gedrag

Overige signalen kunnen zijn:

  • Huis is verwaarloosd
  • Er verdwijnen geld en spullen van de zorgvrager
  • Schulden nemen toe
  • Nodige hulp wordt geweigerd

Wat kun je doen als je denkt, ontspoorde mantelzorg te zien?

Als je als professional ontspoorde mantelzorg signaleert, is de Wet verplichte meldcode van toepassing. Je volgt het protocol van je organisatie. Heeft je organisatie geen protocol, dan kun je het stappenplan ontspoorde mantelzorg van Movisie gebruiken.

Tips bij het gesprek met de mantelzorger:

Ga ‘naast’ de mantelzorger staan en benoem dat je kunt helpen

  • Benoem wat je ziet
  • Oordeel niet
  • Kom niet meteen met oplossingen, maar vraag door naar oorzaken
  • Vraag welke oplossingen iemand zelf zou willen
  • Stel open vragen
  • Ga bij discussie steeds terug naar de feiten en naar het gezamenlijke doel van het gesprek.
  • Bereid het gesprek goed voor en oefen met een collega.

Wat kun je als organisatie doen?

  • Agendeer ontspoorde mantelzorg als onderwerp binnen je organisatie.
  • School medewerkers in het signaleren en zorg voor gezamenlijke normstelling over wat acceptabel is en wanneer veiligheid echt in het gedrang is. Ontspoorde mantelzorg kan ook een onderdeel zijn van de scholing over mantelzorg in algemene zin.
  • Stel een eigen meldcode op en zorg dat deze bekend is.

Meer nieuws en blog