De sociale basis is een beleidsconcept waar veel van wordt verwacht. Zijn die verwachtingen realistisch? En wat kunnen landelijke en lokale partijen doen om bij te dragen aan een sterkere sociale basis? Die heeft namelijk van zichzelf een noodzakelijke waarde. Die vragen staan centraal in het rapport dat Movisie en het Verwey-Jonker Instituut opstelden in opdracht van het ministerie van VWS in samenwerking met de Kerngroep Sociale Basis waar MantelzorgNL ook deel van uitmaakt.

 In het rapport De sociale basis versterken, investeren in de toekomst wordt een verandertheorie voor de sociale basis gepresenteerd. Die verandertheorie beschrijft wat partijen kunnen doen om de sociale basis te versterken. Het is bedoeld voor onder anderen; beleidsmedewerkers- en adviseurs, wethouders, medewerkers in de uitvoering bij gemeenten, bestuurders, ministeries en maatschappelijke organisaties. In 2024 ontwikkelen alle gemeenten volgens de afspraken in het Gezond en Actief Leven Akkoord een beleidsvisie over de sociale basis. De verandertheorie kan helpen bij het opstellen daarvan. 

 Kerngroep Sociale Basis en andere partijen 

De Kerngroep Sociale Basis, bestaande uit de Directie Maatschappelijke Ondersteuning van het ministerie van VWS, MantelzorgNL, Vereniging NOV, Sociaal Werk Nederland (SWN) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is blij met het rapport dat er ligt. Samen met een afvaardiging van LSA bewoners, Associatie Wijkteams en het Nationale Jeugdcoalitie werkten zij mee aan dit rapport. Er was ook nog medewerking van MIND, LHV, Oranjefonds, Pharos en de Nederlandse GGZ. Dit rapport is belangrijk is voor alle partijen die hebben meegewerkt, omdat het direct raakt aan de werkzaamheden die zij uitvoeren en de mensen die zij vertegenwoordigen.  

Mantelzorg komt terug in alle bouwstenen 

MantelzorgNL vindt de verandertheorie een goed instrument. Het laat zien dat mantelzorg vervlochten is met alle bouwstenen van de sociale basis. Hoewel één van de bouwstenen in het rapport specifiek over (onder)steunen van mantelzorgers gaat, komt mantelzorg als onderwerp terug in vrijwel alle andere bouwstenen. Het rapport is zo vormgegeven dat je deze onderlinge verbanden niet kunt ontkennen. Daarnaast geeft het handvatten om toch te kijken wat je wilt en kunt prioriteren als het gaat om het versterken van de sociale basis. Het geeft inzicht in wat jouw aandeel kan zijn in het versterken; bijvoorbeeld als bestuurder of professional bij een mantelzorgondersteunende organisatie, of als beleidsadviseur bij een gemeente. Als actieve buurtbewoner of mantelzorger zelf kun je het rapport ook gebruiken en lezen om in gesprek te gaan met andere partijen in de sociale basis. MantelzorgNL wil graag de mantelzorgers en betrokkenen die hebben meegelezen enorm bedanken voor hun inzet. 

Hoge verwachtingen  

De onderzoekers van Verwey Jonker en Movisie constateren dat de verwachtingen over de sociale basis hoog zijn, bijvoorbeeld aan Integraal Zorg Akkoord-tafels. ‘Maar’, schrijven ze, ‘de sociale basis is geen duizenddingendoekje, en geen manier om bezuinigingen in de zorg mee op te vangen. De sociale basis heeft en kent een eigen dynamiek en energie die je – als je een sterke sociale basis wilt – moet stimuleren en faciliteren. Sterker nog: je zult erin moeten investeren. Want juist dan ontstaan de noodzakelijke en mooie initiatieven, in al hun diversiteit.’ De sociale basis kan niet worden gezien als iets dat is in te zetten om de eigen beleidswensen, zoals bezuinigen op zorgkosten, mee te realiseren.  

Tien bouwstenen  

Centraal in de publicatie staan tien bouwstenen, waar gemeenten en andere partijen aan kunnen werken om te komen tot een sterkere sociale basis.

De bouwstenen zijn:

• bestaanszekerheid
• financiering
• samenwerking vanuit gelijkwaardigheid
• versterken eigenaarschap, zeggenschap en eigen regie
• beschikbaarheid van ruimte en plekken
• responsiviteit
• (onder)steunen van mantelzorg
• steun en ruimte voor vrijwillige inzet
• versterken van inclusie
• mensen vragen en uitnodigen

Bij elke bouwsteen geven Movisie en het Verwey-Jonker Instituut een korte theoretische onderbouwing waarom en op welke manier de bouwsteen belangrijk is voor het versterken van de sociale basis. Ook formuleren ze welke concrete acties maatschappelijke partijen kunnen inzetten op de betreffende bouwsteen. De bouwstenen vormen nadrukkelijk geen ‘keuzemenu’ waar actoren in kunnen ‘shoppen’ zoals het hen (politiek) uitkomt. ‘Als partijen de hoofdambitie willen waarmaken, dan is inzet op álle bouwstenen nodig.’  

Niet maakbaar  

Movisie en het Verwey-Jonker Instituut geven ook een winstwaarschuwing af. Het noemen van tien bouwstenen kan de indruk wekken dat de sociale basis maakbaar is, maar dat is niet het geval. 

Wat de verandertheorie wél kan en doet, is: praktische handvatten bieden aan actoren die de sociale basis willen versterken. Het geeft ook de mogelijkheid te kijken naar wat ontbreekt om de sociale basis sterker te maken. Die handvatten dragen bij aan het waarmaken van de hoofdambitie: een veerkrachtige, inclusieve en zorgzame samenleving – waarin mensen kunnen floreren, naar elkaar kunnen en willen omkijken, en kunnen en willen bijdragen aan het eigen en andermans welzijn.  

Meer informatie

Download het rapport De sociale basis versterken, investeren in de toekomst.